Monument Bijlmervliegramp – Herman Hertzberger & George Descombes (1996)
Vijfentwintig jaar geleden stortte hier een vliegtuig neer, op de plek waar nu een kraantje staat, om precies te zijn. Het vliegtuig raakte de flats Klein Kruitberg en Groeneveen, waardoor er 43 mensen om het leven kwamen en vele woningen werden verwoest. Het klinkt misschien als een klein aantal, zulke cijfers over slachtoffers zien we immers dagelijks als je de krant openslaat of het nieuws aanzet. Maar de impact die deze vliegtuigramp had (en nog steeds heeft) op de betrokkenen, is onbeschrijfelijk.
Psychiater Berthold Gersons verzorgde de psychische nazorg voor de betrokkenen en vertelt het volgende verhaal in het tijdschrift Folia: ‘Als ik aan de Bijlmerramp denk komen vele verhalen naar boven, maar één verhaal heeft me altijd heel erg aangegrepen. Een man zit met zijn gezin te eten in de flat tegenover de flats Groeneveen en Kruitberg, waar het vliegtuig crashte. Hij hoort het geluid van het neerkomende vliegtuig, rent naar de andere kant van zijn flat en ziet de vlammenzee waar het vliegtuig is neergestort. De rest van zijn gezin bleef zitten. Hij heeft daar erg veel last van gehad en heeft zelfs PTSS gekregen, terwijl het daarvoor een prima man was. Als je iets meemaakt waar je op geen enkele manier op voorbereid bent, dan komt dat zó hard binnen.’
Dit monument is gemaakt voor deze man en alle andere betrokkenen. Het hart van het werk is ‘de boom die alles zag’. Deze boom overleefde de ramp en de vuurzee zonder een schrammetje en werd spontaan gebruikt als herdenkingsplek. Mensen legden er bloemenkransen, kwamen bij elkaar om samen te rouwen en elkaar te ontmoeten.
Architecten Herman Hertzberger en George Descombes kregen de opdracht een monument te maken, samen met de bewoners. Ook de dochter van Herman Hertzberger, Akelei Hertzberger, was betrokken bij het ontwerpen van het monument en bedacht de mozaïektegels waar je nu op staat.
Tijdens het ontwerpproces werd al snel duidelijk dat de boom het middelpunt zou zijn van het monument. Maar hoe nu verder? Hoe creëer je een herdenkingsplek waar zo veel mensen uit zo veel verschillende culturen en achtergronden zich thuis voelen? Op veel plaatsen in Nederland is het de gewoonte om een monument of een kunstwerk neer te zetten ter herdenking van een gebeurtenis. Maar hier, in de interculturele Bijlmer, hadden weinig mensen behoefte aan zo’n herdenkingsplek. In de flats woonden veel mensen van Surinaamse, Ghanese, Antilliaanse en Turkse afkomst, zij hebben allen verschillende rituelen en manieren van herdenken. Op het informatiebord zijn de verschillende elementen van het monument uitgelegd. Het is een plek waar men elkaar kan ontmoeten, maar zich ook kan terugtrekken. Ergens waar je bloemen kunt achterlaten, maar ook gewoon even kunt rondslenteren.
